Waar Kunst en Wetenschap Samenkomen: Akoestiek, Gehoor en Kunst

Inleiding

De ervaring van kunst beperkt zich niet uitsluitend tot visuele waarneming. Geluid speelt een essentiële, vaak onopgemerkte rol in de perceptie van kunst en onze algehele omgeving. Als klinisch fysicus-audioloog, ACT-behandelaar en beeldend kunstenaar zie ik dagelijks hoe deze werelden elkaar beïnvloeden. Dit essay beoogt de verbinding te leggen tussen akoestiek en gehoor binnen de kunstbeleving en de impact hiervan op de menselijke ervaring. 

De rol van akoestiek wordt vaak onderschat, zowel in klinische settings als in artistieke ruimtes. We zullen onderzoeken hoe geluid onze waarneming beïnvloedt en waarom deze interactie centraal zou moeten staan in de dialoog tussen kunst en wetenschap.

De Akoestiek van Beleving: Kunst en Geluid

De manier waarop een kunstwerk wordt ervaren, wordt sterk beïnvloed door de omgeving waarin het zich bevindt. Akoestiek vormt een onlosmakelijk deel van deze omgeving, maar wordt zelden expliciet benoemd. In tentoonstellingsruimten, theaters en galeries speelt de geluidsomgeving een cruciale rol in hoe een werk wordt waargenomen. Het geluid van voetstappen, fluisterende stemmen, of de demping van geluid door texturen zoals tapijten of gordijnen, beïnvloedt de gevoelsmatige ontvangst van een werk.

Recente onderzoeken in de akoestiek tonen aan dat geluid zowel de cognitieve als de emotionele verwerking van visuele stimuli kan versterken of juist verstoren. Een studie van Hyde en Peretz (2020) laat zien dat zelfs subtiele geluiden de aandacht en emotionele waardering voor visuele kunst kunnen versterken door de neurale paden die betrokken zijn bij multimodale integratie te stimuleren. Geluidselementen, zoals een echo of resonantie, kunnen bijvoorbeeld het gevoel van ruimte in een kunstinstallatie vergroten of verkleinen, wat de fysieke nabijheid tot het werk verandert.

Als audioloog herken ik dat de subtiele nuances van gehoor bij ieder individu anders zijn, afhankelijk van factoren zoals leeftijd, gehoorgevoeligheid en achtergrondgeluiden. Deze diversiteit in perceptie speelt een belangrijke rol in de ervaring van een kunstwerk en verdient in kunstinstellingen veel meer aandacht. Akoestisch ontwerp zou bewust moeten worden geïntegreerd in de vormgeving van tentoonstellingsruimtes om de beleving van bezoekers te verbeteren.

Akoestiek in de Kliniek: Gehoor en Welzijn

Naast het artistieke domein is de rol van akoestiek essentieel binnen de gezondheidszorg, met name in gehoorgerelateerde behandelingen. Als klinisch fysicus-audioloog weet ik dat de behandeling van gehoorverlies en tinnitus niet enkel technisch van aard is, maar ook nauw samenhangt met de omgeving waarin de patiënt zich bevindt. Echo’s, achtergrondgeluid en de architectuur van behandelruimten kunnen de communicatie tussen patiënt en zorgverlener sterk beïnvloeden, wat directe implicaties heeft voor de effectiviteit van de zorg.

Een actueel onderwerp binnen de akoestische gezondheidszorg is de impact van geluid op stressniveaus en cognitieve belasting. Geluidsoverlast in ziekenhuizen, een fenomeen dat inmiddels uitgebreid is onderzocht (Bush-Vishniac et al., 2021), toont aan dat te veel of te weinig akoestische prikkels direct kunnen bijdragen aan verhoogde stress en een vertraagd herstel bij patiënten. In deze context is het interessant om te overwegen hoe elementen uit de beeldende kunst en aandachtige geluidstherapie, zoals ik toepas in mijn ACT-behandelpraktijk, kunnen bijdragen aan het bevorderen van welzijn. Geluidskunst zou wellicht kunnen worden ingezet om patiënten een gevoel van controle over hun geluidsomgeving te geven, wat essentieel is voor psychologisch welzijn.

ACT en Geluidsbewustzijn

Als ACT-behandelaar richt ik me op acceptatie en betrokkenheid bij het huidige moment, wat vaak gepaard gaat met het bewust omgaan met sensorische stimuli, waaronder geluid. Voor mensen met tinnitus, bijvoorbeeld, kan geluid van een storende factor een bron van mindfulness en aanvaarding worden, afhankelijk van hoe men wordt begeleid in het herdefiniëren van hun relatie met geluid. Niet het geluid wegnemen, maar hoe wordt geluid beleefd?

Het bewust inzetten van geluid in behandelingen kan stress verminderen en de ervaring van pijn of ongemak verlichten, zoals blijkt uit studies naar de integratie van auditieve stimuli in therapieën voor chronische pijn (Croom, 2015). Dezelfde principes zijn toepasbaar binnen kunstbeleving. Wanneer bezoekers van een galerie of museum zich bewust worden van de akoestische omgeving, kan dat hun vermogen om volledig aanwezig te zijn bij het kunstwerk vergroten.

Hier komt de brug tussen mijn drie disciplines duidelijk naar voren: zowel in klinische behandelingen als in artistieke ervaringen beïnvloedt bewustwording van geluid de algehele perceptie en de emotionele verwerking van wat men ziet, hoort en voelt. De integratie van akoestiek en aandachtstraining kan mensen helpen om zowel kunst als hun eigen gehoor dieper te waarderen en te beleven.

Kunst, Akoestiek en de Toekomst van Tentoonstellingsruimtes

De tendens binnen moderne kunstinstellingen is om geluid te negeren, of het op zijn best als een bijzaak te beschouwen. Nochtans heeft akoestiek evenveel potentie om de ervaring van een kunstwerk te versterken als de visuele opstelling of verlichting. Een recent voorbeeld hiervan is de geluidsinstallatie van de kunstenaar Susan Philipsz in de Tate Modern, waarin de echtheid van de ruimte en de wisselwerking met het gebouw zelf centraal staan. Deze installaties demonstreren hoe geluid kan worden gebruikt om visuele werken aan te vullen en de fysieke ruimte waarin ze worden getoond te hervormen.

Toekomstige tentoonstellingsruimtes zouden veel meer kunnen profiteren van een samenwerking tussen akoestische ingenieurs, kunstenaars en audiologen. Dit zou leiden tot een holistischere kunstbeleving waarin visuele en auditieve prikkels elkaar wederzijds versterken, wat resulteert in een diepere betrokkenheid bij de kunst en een verrijkte ervaring voor bezoekers.

Valkenburg en De Bokkenmarkt

Vandaag tijdens de Bokkenmarkt in het hart van Valkenburg aan de Geul, waar meer dan 8.000 bezoekers het mergelstadje verkennen, heeft deze combinatie van kunst, gehoor en akoestiek op een bijzondere manier de aandacht getrokken.

Door een akoestisch absorberend tweeluik voor de galerie te plaatsen, ontstond er een toegenomen aanloop van nieuwsgierige bezoekers. Deze gesprekken in de galerie gingen verrassend vaak over de rol van akoestiek in de kunstbeleving. Bezoekers waren verbaasd over de impact die geluid heeft op hun ervaring van kunst en raakten hierdoor bewust van een tot dan toe onopgemerkt aspect van hun waarneming. De verbinding tussen gehoor, kunst en ruimte kwam hier sterk naar voren, wat nogmaals de noodzaak onderstreept om de rol van akoestiek serieuzer te nemen in de kunstwereld en daarbuiten. 

Conclusie

De kruisbestuiving tussen akoestiek, gehoor en kunst biedt tal van mogelijkheden voor zowel wetenschappelijke als artistieke innovatie. De integratie van geluid en de bewustwording van hoe akoestiek de kunstervaring beïnvloedt, opent een nieuw perspectief voor zowel kunstenaars als audiologen. 

Door een brug te slaan tussen wetenschap en kunst kunnen we ruimtes creëren waarin bezoekers niet alleen kunst zien, maar deze op alle zintuiglijke niveaus beleven. 

Akoestiek en gehoor zijn onmisbare onderdelen van deze ervaring, en verdienen de aandacht die ze vaak missen in zowel artistieke als medische contexten.

In een wereld waar geluid en visuele prikkels steeds meer met elkaar verweven zijn, is de dialoog tussen kunst en wetenschap essentieel voor een betere en rijkere zintuiglijke ervaring. Laten we samen de mogelijkheden onderzoeken waar kunst en wetenschap elkaar ontmoeten, om zo nieuwe vormen van beleving en bewustzijn te ontsluiten.

Literatuur

Bush-Vishniac, I. J., et al. (2021). Noise in the Health Care Environment. Journal of the Acoustical Society of America, 130(1), 3-6

Croom, A. M. (2015). Music, Mindfulness, and the Cognitive Benefits of Listening to Music. Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts, 9(3), 205-212

Hyde, K. L., & Peretz, I. (2020). Multimodal Processing in the Perception of Art: Neural Mechanisms of Audiovisual Integration. NeuroImage, 204, 116230

Met de gesprekken tijdens de Bokkenmarkt werd de vaak vergeten invloed van geluid op kunstbeleving meer dan ooit duidelijk. Het laat zien hoe kunst en wetenschap gezamenlijk een holistischere benadering van zintuiglijke waarneming kunnen creëren.

Het Belang van Complimenten: Hoe Ze Onze Kracht en Passie Voeden

In mijn werk als ACT-behandelaar en in gesprekken met collega’s, valt me steeds weer iets op: we vinden het moeilijk om complimenten écht binnen te laten komen.

Dit zie ik niet alleen in mijn dagelijkse werk, maar ook tijdens congressen, zoals de recente NVKF-conferentie FLOW. Daar stond niet alleen de toekomst van de medisch specialist en klinisch fysicus in 2035 centraal, maar ook de mens achter de specialist.

Wanneer je dieper ingaat op de vraag “Hoe gaat het met je?” En je het gaat hebben over hoe iemand zich voelt of hoe het werk gaat, valt vaak op hoe snel we in ons dagelijkse leven complimenten wegwuiven, terwijl we kritiek of feedback zwaar op ons laten wegen.

In ons transdisciplinaire tinnitusprogramma bij Adelante, waarin ik samen met maatschappelijk werkers en andere disciplines op alle vlakken inhoud geef aan de behandeling, neem ik als audioloog samen met de maatschappelijk werker het thema ‘Draagvlak, draagkracht en draaglast’ tot onze taak deelnemers mee te nemen in het zoeken naar de juiste balans. Hier draait het namelijk om het vinden van die balans in het leven. Met de metafoor van Het Glas illustreren we hoe we omgaan met belasting en druk en hoe belangrijk het is om deze balans te vinden, niet enkel bij tinnitus, maar voor iedereen. Een opvallend aspect hierbij is hoe we omgaan met feedback.

Collega Math Roex legt het elke keer zo uit: Complimenten lijken slechts 50 gram te wegen, terwijl kritiek aanvoelt als een gewicht van 10 kilo dat we met ons meedragen. We laten die kritiek diep binnenkomen, nemen het mee naar huis en liggen er soms nachten wakker van.

En dan die complimenten. Wat doen we daarmee? Vaak wuiven we ze weg met reacties zoals “Ach, dat doet toch iedereen!” of “Ik vind het gewoon leuk om te doen.” Hoe vaak hoor je echter iemand simpelweg zeggen: “Dank je, ik ben hier ook goed in.” Of sterker nog: “Dank je, ja, ik heb dit goed gedaan en eerlijk gezegd, niemand kan dit zo goed als ik!!!” Lach je nu? Herken je dat gevoel van ongemak, het idee dat je dit nooit zou durven zeggen?!😊

Maar juist dát is een belangrijk punt om bij stil te staan. In Acceptance and Commitment Therapy (ACT) leren we dat we onze gedachten niet altijd hoeven te volgen. Ons eigen verstand kan een sterke innerlijke criticus zijn die ons weerhoudt van het accepteren van complimenten. Binnen ACT geven we deze innerlijke stem vaak een naam om hem te herkennen en te relativeren. Bij mij heet hij professor Herman. Professor Herman is niet bepaald dol op complimenten. Hij is degene die, zodra ik er een krijg, fluistert: “Nou, Dyon, dat stelt toch eigenlijk niet zoveel voor?” of “Kom op! Iedereen kan dat toch?!” Hij is zelf altijd bereid om goedbedoelde kritiek te leveren, ook al was het misschien niet nodig. En complimenten? Geeft Herman zelden.

ACT leert ons om anders om te gaan met deze innerlijke stem. We erkennen dat Herman er is – en dat hij vaak uit bezorgdheid spreekt – maar we hoeven niet altijd naar die stem te luisteren. Wanneer iemand ons een compliment geeft, kunnen we ervoor kiezen om het echt binnen te laten komen, in plaats van het direct weg te wuiven door Herman de regie te geven. Probeer het eens: als je een compliment krijgt, merk dan op wat je verstand zegt, maar oefen jezelf erin om het compliment te accepteren. Zeg gewoon: “Dank je, dat heb ik inderdaad goed gedaan.” Laat die 50 gram van het compliment bewust toe, in plaats van dat het vervliegt door de tussenkomst van je verstand.

Zelf heb ik een map in mijn mailbox waarin ik alle complimenten verzamel die ik per mail ontvang. Map COMPLIMENTEN! Wanneer het even tegenzit, of wanneer professor Herman zich weer eens flink laat horen na een kritische opmerking, lees ik een paar van die complimenten terug. Dat helpt. Het herinnert me aan waar mijn talenten liggen en waarom ik doe wat ik doe. Dit sluit ook perfect aan bij de principes van ACT: door complimenten te aanvaarden en onze gedachten minder serieus te nemen, maken we ruimte voor positiviteit en handelen we meer in lijn met onze waarden.

Het is essentieel om complimenten met open armen te ontvangen. Want daarin schuilen je talenten en waarden. De dingen waar je goed in bent, zijn vaak ook de dingen die je leuk vindt om te doen. Dit is geen toeval. Sommige mensen zeggen: “Je kunt niet altijd doen wat je leuk vindt.” Maar ACT leert ons dat handelen vanuit je waarden – het doen van dingen die je belangrijk vindt en die je energie geven – zorgt voor meer balans en voldoening in het leven.

Voor managers en leidinggevenden is het in deze tijd, met het huidige personeelstekort, belangrijker dan ooit om medewerkers te helpen ontdekken waar hun talenten liggen. Het is niet meer voldoende om simpelweg opdrachten uit te delen; er moet een match worden gevonden tussen talent en werk. Wanneer je werkt vanuit je kernwaarden en talenten, voelt het werk bijna natuurlijk aan. Het kost wel energie, maar het levert ook energie op. Het creëert passie, kracht en oprechte interesse om te blijven groeien.

Dus, omarm die complimenten en merk op wat professor Herman – of hoe jouw innerlijke criticus ook heet – erover te zeggen heeft. Zet die 50 gram bewust op de weegschaal en voel hoe waardevol complimenten zijn. Want ze helpen je niet alleen om te ontdekken waar je goed in bent, maar ook om je te verbinden met je kernwaarden en wat jou energie en vreugde geeft.

Zo bouwen we niet alleen aan onze eigen draagkracht, maar ook aan een werkomgeving waarin talent, passie en persoonlijke groei centraal staan. En met ACT in gedachten leren we dat we niet altijd hoeven te luisteren naar de stem van ons verstand. We kunnen ervoor kiezen om complimenten te omarmen en de ruimte te geven die ze verdienen, zodat we verder kunnen groeien en ons verder kunnen ontwikkelen, zowel persoonlijk als professioneel.

Een Compliment voor Jou

En nu, voordat je dit afsluit, wil ik je graag een compliment geven. Want je hebt de tijd genomen om hierover te lezen en misschien herken je jezelf wel in wat ik beschrijf. Dat betekent dat je openstaat voor groei, voor reflectie en voor het omarmen van je eigen talenten. Dat is iets moois en waardevols. Dus, dank je wel voor jouw inzet en betrokkenheid. Jij bent goed in wat je doet en je hebt de kracht om steeds beter te worden – niet omdat iemand dat van je verwacht, maar omdat je de waarde ziet in wie je bent en wat je kunt bereiken.