Waar Kunst en Wetenschap Samenkomen: Akoestiek, Gehoor en Kunst

Inleiding

De ervaring van kunst beperkt zich niet uitsluitend tot visuele waarneming. Geluid speelt een essentiële, vaak onopgemerkte rol in de perceptie van kunst en onze algehele omgeving. Als klinisch fysicus-audioloog, ACT-behandelaar en beeldend kunstenaar zie ik dagelijks hoe deze werelden elkaar beïnvloeden. Dit essay beoogt de verbinding te leggen tussen akoestiek en gehoor binnen de kunstbeleving en de impact hiervan op de menselijke ervaring. 

De rol van akoestiek wordt vaak onderschat, zowel in klinische settings als in artistieke ruimtes. We zullen onderzoeken hoe geluid onze waarneming beïnvloedt en waarom deze interactie centraal zou moeten staan in de dialoog tussen kunst en wetenschap.

De Akoestiek van Beleving: Kunst en Geluid

De manier waarop een kunstwerk wordt ervaren, wordt sterk beïnvloed door de omgeving waarin het zich bevindt. Akoestiek vormt een onlosmakelijk deel van deze omgeving, maar wordt zelden expliciet benoemd. In tentoonstellingsruimten, theaters en galeries speelt de geluidsomgeving een cruciale rol in hoe een werk wordt waargenomen. Het geluid van voetstappen, fluisterende stemmen, of de demping van geluid door texturen zoals tapijten of gordijnen, beïnvloedt de gevoelsmatige ontvangst van een werk.

Recente onderzoeken in de akoestiek tonen aan dat geluid zowel de cognitieve als de emotionele verwerking van visuele stimuli kan versterken of juist verstoren. Een studie van Hyde en Peretz (2020) laat zien dat zelfs subtiele geluiden de aandacht en emotionele waardering voor visuele kunst kunnen versterken door de neurale paden die betrokken zijn bij multimodale integratie te stimuleren. Geluidselementen, zoals een echo of resonantie, kunnen bijvoorbeeld het gevoel van ruimte in een kunstinstallatie vergroten of verkleinen, wat de fysieke nabijheid tot het werk verandert.

Als audioloog herken ik dat de subtiele nuances van gehoor bij ieder individu anders zijn, afhankelijk van factoren zoals leeftijd, gehoorgevoeligheid en achtergrondgeluiden. Deze diversiteit in perceptie speelt een belangrijke rol in de ervaring van een kunstwerk en verdient in kunstinstellingen veel meer aandacht. Akoestisch ontwerp zou bewust moeten worden geïntegreerd in de vormgeving van tentoonstellingsruimtes om de beleving van bezoekers te verbeteren.

Akoestiek in de Kliniek: Gehoor en Welzijn

Naast het artistieke domein is de rol van akoestiek essentieel binnen de gezondheidszorg, met name in gehoorgerelateerde behandelingen. Als klinisch fysicus-audioloog weet ik dat de behandeling van gehoorverlies en tinnitus niet enkel technisch van aard is, maar ook nauw samenhangt met de omgeving waarin de patiënt zich bevindt. Echo’s, achtergrondgeluid en de architectuur van behandelruimten kunnen de communicatie tussen patiënt en zorgverlener sterk beïnvloeden, wat directe implicaties heeft voor de effectiviteit van de zorg.

Een actueel onderwerp binnen de akoestische gezondheidszorg is de impact van geluid op stressniveaus en cognitieve belasting. Geluidsoverlast in ziekenhuizen, een fenomeen dat inmiddels uitgebreid is onderzocht (Bush-Vishniac et al., 2021), toont aan dat te veel of te weinig akoestische prikkels direct kunnen bijdragen aan verhoogde stress en een vertraagd herstel bij patiënten. In deze context is het interessant om te overwegen hoe elementen uit de beeldende kunst en aandachtige geluidstherapie, zoals ik toepas in mijn ACT-behandelpraktijk, kunnen bijdragen aan het bevorderen van welzijn. Geluidskunst zou wellicht kunnen worden ingezet om patiënten een gevoel van controle over hun geluidsomgeving te geven, wat essentieel is voor psychologisch welzijn.

ACT en Geluidsbewustzijn

Als ACT-behandelaar richt ik me op acceptatie en betrokkenheid bij het huidige moment, wat vaak gepaard gaat met het bewust omgaan met sensorische stimuli, waaronder geluid. Voor mensen met tinnitus, bijvoorbeeld, kan geluid van een storende factor een bron van mindfulness en aanvaarding worden, afhankelijk van hoe men wordt begeleid in het herdefiniëren van hun relatie met geluid. Niet het geluid wegnemen, maar hoe wordt geluid beleefd?

Het bewust inzetten van geluid in behandelingen kan stress verminderen en de ervaring van pijn of ongemak verlichten, zoals blijkt uit studies naar de integratie van auditieve stimuli in therapieën voor chronische pijn (Croom, 2015). Dezelfde principes zijn toepasbaar binnen kunstbeleving. Wanneer bezoekers van een galerie of museum zich bewust worden van de akoestische omgeving, kan dat hun vermogen om volledig aanwezig te zijn bij het kunstwerk vergroten.

Hier komt de brug tussen mijn drie disciplines duidelijk naar voren: zowel in klinische behandelingen als in artistieke ervaringen beïnvloedt bewustwording van geluid de algehele perceptie en de emotionele verwerking van wat men ziet, hoort en voelt. De integratie van akoestiek en aandachtstraining kan mensen helpen om zowel kunst als hun eigen gehoor dieper te waarderen en te beleven.

Kunst, Akoestiek en de Toekomst van Tentoonstellingsruimtes

De tendens binnen moderne kunstinstellingen is om geluid te negeren, of het op zijn best als een bijzaak te beschouwen. Nochtans heeft akoestiek evenveel potentie om de ervaring van een kunstwerk te versterken als de visuele opstelling of verlichting. Een recent voorbeeld hiervan is de geluidsinstallatie van de kunstenaar Susan Philipsz in de Tate Modern, waarin de echtheid van de ruimte en de wisselwerking met het gebouw zelf centraal staan. Deze installaties demonstreren hoe geluid kan worden gebruikt om visuele werken aan te vullen en de fysieke ruimte waarin ze worden getoond te hervormen.

Toekomstige tentoonstellingsruimtes zouden veel meer kunnen profiteren van een samenwerking tussen akoestische ingenieurs, kunstenaars en audiologen. Dit zou leiden tot een holistischere kunstbeleving waarin visuele en auditieve prikkels elkaar wederzijds versterken, wat resulteert in een diepere betrokkenheid bij de kunst en een verrijkte ervaring voor bezoekers.

Valkenburg en De Bokkenmarkt

Vandaag tijdens de Bokkenmarkt in het hart van Valkenburg aan de Geul, waar meer dan 8.000 bezoekers het mergelstadje verkennen, heeft deze combinatie van kunst, gehoor en akoestiek op een bijzondere manier de aandacht getrokken.

Door een akoestisch absorberend tweeluik voor de galerie te plaatsen, ontstond er een toegenomen aanloop van nieuwsgierige bezoekers. Deze gesprekken in de galerie gingen verrassend vaak over de rol van akoestiek in de kunstbeleving. Bezoekers waren verbaasd over de impact die geluid heeft op hun ervaring van kunst en raakten hierdoor bewust van een tot dan toe onopgemerkt aspect van hun waarneming. De verbinding tussen gehoor, kunst en ruimte kwam hier sterk naar voren, wat nogmaals de noodzaak onderstreept om de rol van akoestiek serieuzer te nemen in de kunstwereld en daarbuiten. 

Conclusie

De kruisbestuiving tussen akoestiek, gehoor en kunst biedt tal van mogelijkheden voor zowel wetenschappelijke als artistieke innovatie. De integratie van geluid en de bewustwording van hoe akoestiek de kunstervaring beïnvloedt, opent een nieuw perspectief voor zowel kunstenaars als audiologen. 

Door een brug te slaan tussen wetenschap en kunst kunnen we ruimtes creëren waarin bezoekers niet alleen kunst zien, maar deze op alle zintuiglijke niveaus beleven. 

Akoestiek en gehoor zijn onmisbare onderdelen van deze ervaring, en verdienen de aandacht die ze vaak missen in zowel artistieke als medische contexten.

In een wereld waar geluid en visuele prikkels steeds meer met elkaar verweven zijn, is de dialoog tussen kunst en wetenschap essentieel voor een betere en rijkere zintuiglijke ervaring. Laten we samen de mogelijkheden onderzoeken waar kunst en wetenschap elkaar ontmoeten, om zo nieuwe vormen van beleving en bewustzijn te ontsluiten.

Literatuur

Bush-Vishniac, I. J., et al. (2021). Noise in the Health Care Environment. Journal of the Acoustical Society of America, 130(1), 3-6

Croom, A. M. (2015). Music, Mindfulness, and the Cognitive Benefits of Listening to Music. Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts, 9(3), 205-212

Hyde, K. L., & Peretz, I. (2020). Multimodal Processing in the Perception of Art: Neural Mechanisms of Audiovisual Integration. NeuroImage, 204, 116230

Met de gesprekken tijdens de Bokkenmarkt werd de vaak vergeten invloed van geluid op kunstbeleving meer dan ooit duidelijk. Het laat zien hoe kunst en wetenschap gezamenlijk een holistischere benadering van zintuiglijke waarneming kunnen creëren.

Het Belang van Tijdige Ondersteuning voor Communicatieve Professionals van 55+: Een Oproep tot Actie

Afgelopen week had ik het genoegen om Guido Goedhart en Andrea Berkelder van adviesbureau PlanPlan te ontvangen in de galerie Lindenlaan 2A. Guido maakte een mooie foto van Andrea en mij, een bijzonder moment. 

In de galerie, waar ik kunst tentoonstel die akoestisch absorberend is, kon ik hen precies laten zien hoe kunst niet alleen esthetisch kan bijdragen, maar ook praktisch kan helpen bij akoestische problemen. Dat leidde al snel tot een boeiend gesprek over ons vakgebied: gehoorzorg en werk, iets waar Guido en Andrea al meer dan 25 jaar met zoveel passie mee bezig zijn.

Guido en Andrea hebben een schat aan ervaring in het adviseren van bedrijven en professionals over gehoorzorg, vooral op de werkplek. Vanuit hun expertise zien zij dagelijks hoe belangrijk het is om aandacht te hebben voor gehoorproblemen, vooral bij werknemers die vaak ongemerkt worstelen met slechthorendheid. Ons gesprek bracht aan het licht hoe groot de noodzaak is om oplossingen eerder aan te dragen voor een groep die vaak nog te weinig wordt gezien: de 55-plussers die werkzaam zijn in communicatie-intensieve beroepen.

Gehoorverlies in Communicatie-Intensieve Beroepen

Tijdens ons gesprek kwam naar voren hoe belangrijk akoestiek is in omgevingen zoals restaurants, vergaderzalen, sportzalen en klaslokalen. Dit zijn plekken waar mensen van 55 jaar en ouder, werkzaam in communicatieve beroepen, steeds vaker moeite hebben om goed te communiceren door gehoorverlies. 

Dit soort uitdagingen kwam zelfs naar voren tijdens het NVKF-congres in Noordwijk waar ik onlangs was. In een ruimte met slechte akoestiek stonden pakweg honderd collega’s tijdens de koffiepauzes schreeuwend met elkaar te praten, daarbij was het bijna onmogelijk elkaar te verstaan. Voor iemand met (licht) gehoorverlies is dit een enorme uitdaging.

Het gehoorverlies dat veel professionals rond deze leeftijd ervaren, vaak in de vorm van hoogtonenverlies, wordt in eerste instantie als “normaal” voor de leeftijd beschouwd. In rustige omgevingen heeft men weinig last, maar in rumoerige of slecht akoestisch ontworpen ruimtes wordt communiceren ineens een hele opgave. Dit leidt tot extra inspanning, meer concentratie, en uiteindelijk vermoeidheid, zonder dat de betrokkene zich vaak bewust is van de impact van hun gehoorverlies. 

Wetenschappelijke onderzoeken ondersteunen dit: zo concludeert een studie van Gopinath et al. (2023) dat gehoorverlies bij oudere werknemers een negatieve invloed heeft op hun werkproductiviteit, vooral in beroepen waar communicatie cruciaal is. Het gebruik van gehoorapparaten en gebruik van randapparatuur kan deze effecten echter aanzienlijk verminderen.

De Impact van Onbehandeld Gehoorverlies

Eén van de grootste problemen is dat mensen gemiddeld zeven jaar wachten voordat ze actie ondernemen om hun gehoorverlies aan te pakken. In die periode blijven ze compenseren, wat leidt tot vermoeidheid, stress en soms zelfs burn-out. Het onderzoek van Chung et al. (2022) toont aan dat onbehandeld gehoorverlies kan leiden tot verhoogde stress, angst en zelfs cognitieve achteruitgang. Dit maakt het nog urgenter om tijdig actie te ondernemen, want deze problemen kunnen vaak voorkomen worden met relatief eenvoudige oplossingen, zoals het aanpassen van de werkomgeving of het gebruik van gehoorondersteunende hulpmiddelen.

De akoestische oplossingen die ik kon laten zien in de galerie zijn een goed voorbeeld van hoe werkruimtes verbeterd kunnen worden. Het onderzoek van Arlinger & Moore (2022) wijst erop dat verbetering van de akoestiek een belangrijke eerste stap kan zijn in het verminderen van de belasting op werknemers met gehoorverlies.

Samenwerking: De Sleutel tot Succes

Guido en Andrea benadrukten ook hoe belangrijk samenwerking is tussen verschillende partijen om dit probleem aan te pakken. Huisartsen, audiciens, bedrijfsartsen en werkgevers moeten nauwer samenwerken om tijdig gehoorproblemen te signaleren en passende maatregelen te nemen. Werkgevers kunnen bijvoorbeeld investeren in betere akoestiek op de werkvloer en regelmatige gehooronderzoeken voor hun medewerkers stimuleren. In hun werk zien Guido en Andrea dagelijks hoe zulke samenwerkingen bijdragen aan een gezondere werkplek.

Daarnaast kan Stichting Hoormij, een patiëntenvereniging voor mensen met gehoorproblemen, een cruciale rol spelen. Zij bieden belangrijke adviezen voor zowel werknemers als werkgevers en helpen bij het verminderen van het stigma rondom gehoorverlies. Door openheid en bewustzijn te creëren over gehoorproblemen, kunnen we ervoor zorgen dat professionals zich gesteund voelen en de stappen durven te zetten om hun gehoorproblemen aan te pakken.

Passie en Verbinding: De Kracht van Samenwerken

Wat ons gesprek zo bijzonder maakte, was de gedeelde passie voor het welzijn van mensen. Guido en Andrea hebben een diepe liefde voor hun vak en de mensen met wie ze werken. Hun toewijding gaat verder dan enkel professionele zorg; het is de oprechte wil om levens te verbeteren. Het was dan ook inspirerend om te merken dat zelfs op een zaterdagmiddag het enthousiasme er vanaf spatte. We maakten plannen voor toekomstige samenwerkingen, vol nieuwe ideeën en mogelijkheden om het werkklimaat voor slechthorenden te verbeteren. Het is fijn om collega’s te ontmoeten die dezelfde passie delen, mensen die altijd zoeken naar manieren om bij te dragen aan een betere wereld. Dat gevoel van gedeelde toewijding en visie is van onschatbare waarde in de gehoorzorg en maakt elke stap in het proces zoveel betekenisvoller.

Conclusie

In een wereld waarin effectieve communicatie essentieel is voor veel beroepen, is het van cruciaal belang dat we gehoorverlies bij 55-plussers eerder herkennen en aanpakken. Door samen te werken met werkgevers, gezondheidsprofessionals en belangenorganisaties zoals Stichting Hoormij, kunnen we gehoorproblemen sneller signaleren en gepaste maatregelen nemen. Zo voorkomen we niet alleen uitval op de werkvloer, maar verbeteren we ook de levenskwaliteit van oudere werknemers. Guido en Andrea hebben in hun jarenlange ervaring laten zien dat met de juiste aanpak gehoorproblemen eerder aangepakt kunnen worden en werkplekken toegankelijker kunnen worden voor iedereen.

Wetenschappelijke Literatuur:

Gopinath, B., et al. (2023). “Hearing Loss and Work Productivity in Older Adults: A Systematic Review.” International Journal of Audiology, 62(1), 1-12

Chung, K., et al. (2022). “The Impact of Untreated Hearing Loss on Mental Health and Cognitive Function in Aging Adults.” Frontiers in Psychology, 13, 878693

Arlinger, S., & Moore, B. (2022). “Workplace Acoustics and Hearing Loss: A Challenge for Older Employees.” Journal of Occupational and Environmental Medicine, 64(8), 645-653

World Health Organization. (2023). World Report on Hearing: Addressing Hearing Loss Across the Life Course.