Laaggeletterdheid, het onvermogen om te lezen en te schrijven, treft 13% van de Nederlandse bevolking en zelfs 17% hier in Zuid-Limburg. Zeventien procent! Onlangs had ik een echtpaar van in de tachtig op mijn spreekuur. Met respect voor hun privacy wil ik dit verhaal hier delen, omdat het mij opnieuw zoveel heeft geleerd.
Mevrouw kwam met ernstige tinnitusklachten (oorsuizen) op m’n speeekuur. Vooraf had haar echtgenoot een brief aan mij persoonlijk geschreven, handgeschreven, waarin hij aangaf dat zijn vrouw analfabeet is en aan mij op voorhand verzocht om dit onderwerp tijdens het gesprek te vermijden.
Uit de brief sprak zoveel liefde en toewijding. Tussen de regels door las ik ook de moeite en het verdriet dat laaggeletterdheid hen al jaren had gekost.
In ons gesprek, terwijl ik uitleg gaf over tinnitus en het limbisch systeem (het deel van ons zenuwstelsel dat emoties, angsten en bezorgdheden reguleert), gebruik ik altijd een eenvoudige metafoor: een glas. Dit glas, ooit geleerd in een Duitse tinnituskliniek als “das Glas der Lebensakzeptanz”, teken ik wekelijks meerdere keren. Het helpt mensen te begrijpen dat tinnitus een symptoom is, een gevolg en niet dé oorzaak.
Het glas vul ik met voorbeelden: fysieke pijn, ziekte, zorgen over gezondheid, werkstress, thuissituatie. Het glas loopt vol, overstroomt en dan komt tinnitus als de druppel die alles te veel maakt. Dit was herkenbaar voor het echtpaar. De man pakte zijn vrouw liefdevol bij de hand, en met tranen in haar ogen en een knik naar mij, erkenden ze samen de ware oorzaak: het niet kunnen lezen en schrijven.
Jarenlang hadden ze geprobeerd dit te leren, maar tevergeefs. De angst en schaamte waren te groot. Bang voor veroordeling en sociale uitsluiting, vooral door negatieve ervaringen uit het verleden. Deze angst leidde zelfs in de gezondheidszorg tot pijnlijke momenten van onbegrip.
Ze barstte in tranen uit en haar man troostte haar liefdevol. De liefde en het geduld tussen hen waren ontroerend om te zien.
Mijn hart brak en ik kon mijn eigen tranen nauwelijks bedwingen. Tot dan was laaggeletterdheid voor mij een onbekend probleem, maar nu besefte ik de enorme impact.
Veel mensen, vooral die geboren rond of na de oorlog, kregen op school niet de nodige aandacht en kansen. Hoogbegaafdheid en dyslexie werden toen niet herkend. Ze slaagden erin om het onderwijssysteem te omzeilen, maar later werd dit een grote last. Kleinkinderen met mobieltjes die willen whatsappen maken het probleem zichtbaar en pijnlijk.
Het taboe en de schaamte rondom laaggeletterdheid zijn groot. Maar het is cruciaal om te begrijpen dat dit niet hun schuld is, maar een gevolg van gemiste kansen. Het vereist respect om dit geheim zo lang te bewaren in een wereld waarin communicatie zo vanzelfsprekend is. Het bespreekbaar maken kan zoveel opluchting en rust brengen.
Als hun kleinkinderen weten dat opa of oma niet kan lezen en schrijven, zullen ze waarschijnlijk vindingrijk en steunend zijn. Het gaat om er voor elkaar zijn, meer dan woorden kunnen beschrijven.
Ik hoop dit echtpaar te helpen met gespecialiseerde diagnostiek en begeleiding voor volwassenen met taal- en spraakproblemen. Helaas is deze hulp momenteel niet beschikbaar door bezuinigingen, maar ik blijf zoeken naar oplossingen.
Bij ons afscheid bedankte de man mij hartelijk en vroeg de vrouw om een knuffel. De dankbaarheid die ze toonden, was met geen woorden te beschrijven. Het inzicht dat ze mij gaven over wat echt belangrijk is in het leven, zal ik nooit vergeten.
Horen is zo veel meer dan enkel de oren!
